Nhà nhà làm phim, cát-sê trả… góp

Nhiều diễn viên (DV), nhất là những DV vai phụ bị ép đủ bề nhưng chẳng được ai bảo vệ. Họ là những nhân vật trong bộ phim nhiều tập mang tên “nợ cát-sê”, chẳng biết khi nào mới đến hồi kết.

Những con nợ khó đòi

Chuyện nợ cát-sê, nghĩ lại cũng là chuyện bình thường, nhưng lại thành bất bình thường vì “chủ nợ” không biết mình sẽ bị nợ đến bao giờ và tìm ai để đòi. Oái oăm hơn, DV đóng vai chính thuộc hàng sao, cát-sê cao ngất thì nhà sản xuất (NSX) không dám nợ, nhưng DV phụ, cát-sê thấp, thì chuyện bị nợ cát-sê lại là “chuyện thường ngày ở huyện”.

Giới làm phim vẫn chưa quên chuyện lùm xùm giữa DV K. và hãng V. Ký hợp đồng và lên trường quay hơn hai tháng nhưng DV K. vẫn chưa nhận được tạm ứng. Hỏi chủ nhiệm, chủ nhiệm chỉ kế toán; hỏi kế toán, kế toán đẩy sang thư ký… Lòng vòng mãi K. vẫn không thấy tiền của mình đâu, trong khi các cảnh quay cứ phải thực hiện đều đều. Đến khi “đình công” vì quá bức xúc, DV K. mới được mời lên nhận tạm ứng 20%. Số còn lại tiếp tục là những... lời hứa. Gọi điện, nhắn tin cho những người có trách nhiệm, chẳng ai buồn trả lời. Cuối cùng, khi nhắn tin “dọa” sẽ làm lớn chuyện, DV K. mới được nhận đủ cát-sê.

Để có những thước phim đẹp... diễn viên phải khổ công ở trường quay và
mong ước được trả công đúng với công lao động nghệ thuật
(ảnh chỉ mang tính minh họa)

Mâu thuẫn giữa tác giả T.H. và hãng phim V. cũng từng là một vụ đình đám không kém. Chưa kịp mừng vì kịch bản của mình được NSX chấp nhận, T.H. đã phải mòn mỏi chờ tiền từ khi phim khởi quay đến khi phim phát sóng. Sau gần một năm, khi T.H. dọa đưa vụ việc ra tòa và cung cấp thông tin cho báo chí, NSX mới chịu “lòi” tiền ra.

Những nghệ sĩ (NS) lớn tuổi thường ngại va chạm và chất ngất lòng tự trọng. Biết được điểm yếu này, các NSX cứ “lì nợ”. NS T. - một gương mặt thường xuyên đảm nhận các vai diễn bà nội, bà ngoại trên nhiều phim truyền hình bức xúc: “Tôi ký hợp đồng với hãng phim V. từ tháng 5/2010, trong đó có điều khoản DV sẽ được tạm ứng tiền ngay sau khi ký hợp đồng và lãnh cát-sê theo tiến độ quay. Thế nhưng đến nay, khi đã quay nhiều hơn so với hợp đồng, tôi vẫn chưa nhận được đồng nào. Hỏi  thì người này chỉ người kia…”.

Là một NS nổi danh một thời nhưng NS P. cũng không thoát được chuyện bị nợ cát-sê. Bà cho biết: “Chuyện bị nợ cát-sê là bình thường, ít thì một hai tháng, nhiều thì sáu bảy tháng. Quay phim xong, lên nhận tiền, có khi hãng phim đóng cửa, khi thì người có trách nhiệm đi vắng. Gọi điện hỏi hoài cũng… ngại, nên đành chờ chừng nào họ nhắn thì lên lãnh vậy”.

DV Trung Dân từng phải bức xúc thốt lên: “Tôi không hiểu các NSX lời lãi bao nhiêu, kinh doanh như thế nào, nhưng họ đang đối xử với anh em DV không một chút nhân bản”.

1001 kiểu cắt xén

Một vấn nạn khác, cũng gây bức xúc cho nhiều DV, là tình trạng ăn gian phân đoạn dưới nhiều hình thức. Một số NSX ký hợp đồng với các DV theo phân đoạn, nhưng cách tính phân đoạn thì mỗi nơi mỗi kiểu, sao cho có lợi cho NSX. Luật bất thành văn, từ nhiều năm nay, mỗi phân đoạn được tính là một bối cảnh. Nhưng hiện nay, có những NSX tính một phân đoạn đến ba, bốn bối cảnh. Một phân đoạn kéo lê thê từ sân, vào phòng khách, lên phòng ngủ và cuối cùng quay xuống gian bếp. Có những phân đoạn DV phải quay đến hai, ba ngày.

Chưa hết, chuyện DV và NSX cãi nhau để xác nhận lại số phân đoạn đã quay khi nhận cát-sê cũng không phải hiếm. Như trường hợp DV L. Nhân vật của L. luôn xuất hiện cùng nhân vật chính của phim, nhưng khi nhận cát-sê, L. chỉ được thanh toán bằng 2/3 số phân đoạn của bạn diễn. Đấu tranh đến cùng, L. vẫn bị NSX “cắt” bớt gần 10 phân đoạn. DV C. cũng rơi vào trường hợp tương tự. Thấy số tiền được thanh toán của mình quá ít, C. yêu cầu NSX tính lại. Khi đó, phía NSX mới “xin lỗi” vì… tính sót! Việc DV và NSX cãi nhau về phân đoạn phổ biến đến nỗi những DV có kinh nghiệm luôn phải có quyển sổ nhật ký, ghi lại những phân đoạn đã thực hiện để làm bằng chứng nếu chẳng may xảy ra tranh cãi.

Một kiểu làm việc tùy tiện khác là thư ký hoặc trợ lý mời DV đi quay  thêm một vài phân đoạn, nhưng không hề nói gì đến chuyện tiền nong. Có thể cát-sê cho một vài phân đoạn cũng không nhiều, nhưng cứ bị làm ngơ kiểu đó nhiều lần, cũng sẽ rất bức xúc.

Công bằng mà nói, không phải tất cả mọi sự khuất tất đều bắt đầu từ NSX. Có những trường hợp, NSX có quá nhiều việc phải lo nên giao toàn bộ đoàn phim cho trợ lý hoặc một ê kíp thực hiện. Khi tâm không sáng, ê kíp này dễ “lạng lách” để cắt xén tiền của DV mà NSX không hề hay biết. Bản thân DV ấm ức nhưng đành làm thinh vì những ê kíp này đã được NSX giao toàn quyền quyết định. Mất lòng họ, e nồi cơm của DV cũng bị đe dọa. Ngay cả tiền cơm, chỉ vài chục ngàn mỗi ngày, nhiều lúc DV cũng bị chặn đầu chặn đuôi.

Ai bảo vệ DV?

Các kênh truyền hình nở rộ, thị trường phim truyền hình trở thành “mảnh đất màu mỡ” mà ai cũng muốn khai thác. Các NSX phim nhiều đến nỗi có DV cũng chẳng nhớ mình vừa làm xong phim cho hãng nào. Về phía DV, sự hào nhoáng của nghề diễn đang khiến nhiều người ôm giấc mộng trở thành DV và sẵn sàng chấp nhận tất cả, miễn được xuất hiện trên màn ảnh. Thực tế này càng khiến thị trường phim ảnh trở nên bát nháo và thiếu chuyên nghiệp. 

Không ít DV, nhất là những DV vai phụ, vai thứ… vẫn chưa có thói quen ký hợp đồng, chỉ thỏa thuận miệng hoặc nhận lời vì mối quan hệ, vì được giới thiệu… Khi làm phim xong, DV mới té ngửa vì bị xử ép đủ điều nhưng đành chịu, bởi không có hợp đồng, lấy gì thưa kiện! Ngay cả đã ký hợp đồng rồi cũng chưa chắc yên tâm. 

DV vốn ít người am hiểu luật, lại ngại đụng chạm, nên một số NSX đã lợi dụng tìm đủ mọi cách để ép DV. Thậm chí, từng có trợ lý khi nghe DV thắc mắc chuyện cát-sê và muốn làm cho ra lẽ, đã cười khẩy phủ đầu: “Chắc em này muốn vĩnh biệt trường quay rồi!”. Người trong cuộc không dám lên tiếng, những NSX “có vấn đề” cũng tránh được việc phải đối mặt với công luận. Vì thế, gần như các DV phải “tự thân vận động” bởi chẳng hề được ai bảo vệ.  

Liệu Hội Điện ảnh TP.HCM có bảo vệ được quyền lợi cho DV trong những trường hợp như thế? Bà Dương Cẩm Thúy, Chủ tịch Hội Điện ảnh TP.HCM trả lời: “Hội không có chức năng và cũng không đủ tư cách để can thiệp vào vấn đề này, bởi đó là sự thỏa thuận riêng của DV và NSX”.

Vì vậy, theo luật sư Phạm Lĩnh Sơn (Đoàn Luật sư TP.HCM), để bảo vệ quyền lợi của mình một cách tốt nhất, DV nên yêu cầu NSX ký hợp đồng trước khi nhận vai diễn. Cần đọc kỹ từng điều khoản của hợp đồng trước khi ký kết. Những điều khoản nào có thể gây bất lợi cho bản thân mình thì nên thỏa thuận lại với NSX. Hợp đồng phải có đủ chữ ký của DV và NSX.

Thảo Vân